Studia Filologiczne UJK

Streszczenie

Celem moich rozważań jest prezentacja badań genologicznych (literackich i lingwistycznych) nad gatunkiem i aplikacja dotychczasowych ustaleń do opisu gatunków wypowiedzi politycznej.
Przedmiotem refleksji jest status gatunku w ujęciu klasycznym, typologicznym i politypicznym. W ujęciu klasycznym tekst może należeć do danego gatunku tylko wtedy, gdy posiada wszystkie parametry charakteryzujące tenże gatunek. W kluczowym dla nowej genologii ujęciu typologicznym przynależność tekstu do określonego gatunku jest oparta na podobieństwie do wzorca i ma charakter stopniowalny. Ten sposób rozumienia gatunku, ukierunkowany na odniesienie do prototypu, zdominował współczesną polską genologię. Przyjmuję go również jako podstawę opisu gatunków wypowiedzi politycznej.
Omawiając historię gatunku mowy, przypominam prace Michała Bachtina, według którego gatunki mowy to wzorce wypowiedzi. Będąc względnie trwałym wyznacznikiem stylu i odmiany, stanowią klucz do interpretacji tekstu. Omawiam również stanowisko Stefanii Skwarczyńskiej, która przedstawiła postulaty stanowiące podstawę analizy każdego gatunku metodą lingwistyczną z uwzględnieniem cech konstytutywnych opisu aktu mowy w dziesięciu parametrach. W swojej propozycji badawczej Skwarczyńska łączy podejście strukturalne z funkcjonalnym. Podobne modele opisu gatunku prezentują: Aleksander Wilkoń, Jerzy Bartmiński i Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska czy Maria Wojtak. Badacze ci posługują się parametrycznym opisem gatunku, który w każdym z ujęć różni się w niewielkim stopniu. 
Typologii gatunków wypowiedzi politycznej oraz ich opisu podjęli się m.in.: Teun Adrianus van Dijk, Elena Iosifovna Šejgal, Anatolij Prokop’evič Čudinov, a wśród badaczy polskich Małgorzata Kita, Janina Fras, Cezary Trutkowski, Badacze dokonują typologii na podstawie wybranego kryterium, np.: nadawcy, intencji, skuteczności i relacji wiążącej nadawcę z odbiorcą, funkcji, zasięgu, sposobu percepcji tekstu politycznego przez jego odbiorców, rozmiaru tekstu. W efekcie uznać trzeba, że nie opracowano dotąd uniwersalnego systemu klasyfikacji gatunków wypowiedzi politycznych. Na podstawie dotychczasowych ustań genologicznych exposé można scharakteryzować według powyższych kryteriów.